Վանո Սիրադեղյանի արձակը

Կարդալով  «Արածեք ձեր խոտը» էսսեն հասկացա…

Հեղինակը նկարագրում էր հասարակության «քյաբաբասեր» խմբին, ովքեր կանգնելով ժողովրդի առջև՝ նվաստացնում են ուտողներին։ Իսկ մյուսները, լավ հասկանալով,շարունակում են ուտել իրենց բաժին խոտը, ժպիտը լայնացնում՝ հասցնելով մինչև ականջները, ամեն երկրորդ խոսքին կատակներ (մեղմ ասած) անում ու չեն մոռանում թքագնդերը գետնին շռայլալու մասին…Ու հետո էլ ասում եք. «Ազգս կործանվում ա»։ Ուշադրություն դարձնելով միայն իգական սեռի «անպարկեշտ» պահվածքին՝ չեք նկատում, որ ամենամեծ անամոթները ձեր առջևն են, ովքեր որոշել են չհանել բարության դիմակները ու շարունակ ձեզ ծաղրել մինչև դիմակների մաշվելը ու չեմ կարծում, թե դիմակները կմաշվեն մի օր։

Երբ սկսեցի կարդալ «Սիրո տարիքը», հիշեցի, որ ես էլ եմ սիրահարված եղել, ուղղակի սիրահարված։Երբ մարդը սիրահարվում է, փոխվում է նրա վերաբերմունքը աշխարհի հանդեպ։ Նա գիտակցում է, որ իր  անձից զատ պիտի հոգ տանի իր սիրո համար։ Այս դեպքում էլ տղան կռվում է մի մեծ խմբի հետ (առանց ընկերների)՝ գիտակցելով, որ չի հաղթի, գերադասում է պայքարել։ «Կռվի մասին մտածում էր որպես եղած բանի, իրեն տեսնում էր ջարդված, բայց աղջկա աչքերի մեջ շիտակ նայելիս»։  Վանո Սիրադեղյանի «Էրիվանի խանության ժամանակները»  ստեղծագործությունը նկարագրում է ներկան իր մուգ գույներով։ Աշխարհում ամենքը ձգտում են  ամուր դարձնել իրենց  հողը՝ վնաս հասցնելով ավելի թույլ և անպաշտպան հողերին։ Ամենքը ձգտում են պաշտպանել իրենց շահը՝ ոտնահարելով մյուսների գոյությունը։ Կամ պիտի սպանես կամ սպանվես։ Այս իրավիճակը  բնորոշ է նաև մեր հանրապետությունում տիրող այժմյան իրավիճակին։ Խոսում են հայրենասիրությունից, բայց գիտեմ, որ հնարավորության դեպքում խոսողներից շատերը կլքեն հայրենիքը։ Իսկ չփախչողները, չունենալով ոչինչ, միանգամից ձգտում են ամենալավին, չեն կիրառում փոքր քայլերի արվեստը ու շարունակում են չունենալով ապրել։

Աղետներ

Աղետ է կոչվում բնության և հասարակության միջև հանկարծակի կամ ժամանակի ընթացքում առաջացող կտրուկ փոփոխությունը,որն առաջացնում է բնական և սոցիալական համակարգերի անկայունություն կամ կայունությանը սպառնացող իրավիճակներ։Աղետի տեսակը կարող է լինել լոկալ և գլոբալ։Լոկալ էկոլոգիական աղետը  բերում է մեկ կամ ավելի տեղային էկոհամակարգերի ոչնչացման։Գլոբալ  էկոլոգիական աղետը հիպոթեստիկ իրադարձություն է,որը  հնարավոր է էկոլոգիական համակարգերի,կենսոլորտի վրա արտաքին կամ նարքին ազդեցությունների կամ ազդեցությունների սերիայի թույլատրելի մակարդակի գերազանցման  դեպքում։ Բոլոր տեխնածին աղետների պատճառը հանդիսանում է մարդկային գործոնը։  Ուկրաինայի Չեռնոբիլ քաղաքի ատոմակայանի  չորրորդ  էներգոբլոկի վթարը տեղի է ունեցել   1986 թ. ապրիլի  26-ին։Տեղի է ունեցել ռեակտորի պայթյունի հետևանքով և շրջակա տարածքները ենթարկել է ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարը  ամենախոշորն է իր հետևանքներով ատոմային վթարների մեջ։ Երկրաշարժերը ըստ առաջացման բնույթի կարելի է դասակարգել  երկու խմբի  Բնական երկրաշարժեր և Տեխնածին երկրաշարժեր Բնական երկրաշարժերը կապված են տարբեր պրոցեսների հետ։ Հայտնի են տեկտոնական շարժումներով պայմանվորված երկրաշարժեր, հրաբուխների հետ կապված երկրաշարժեր, երկրակեղևում կարստային խոռոչների փլուզման հետևանքով առաջացող երկրաշարժեր և այլն։ Տեխնածին երկրաշաժը կապված է մարդկային գործունեության հետ: ։ Օրինակ ռազմական կամ արդյունաբերական պայթյունների հետևանքով առաջացող ցնցումները կարող են «տրրիգեր» (շարժիչ ուժ) հանդիսանալ ուժեղ երկրաշարժի համար։ Կամ օրինակ մեծ ջրամբարի կառուցումը կարող է հանգեցնել տվյալ տարածքում սեյսմիկ ակտիվության բարձրացման։ Նշված բոլոր տիպի երկրաշարժերից Հայաստանի տարածքում առավել ուժեղ և առավել տարածված են տեկտոնական երկրաշարժերը։ Երկրաշարժերը ըստ կանխատեսելիության կարելի է բաժանել նույնպես երկու խմբի  կանխատեսելի երկրաշարժեր և Անկանխատեսելի երկրաշարժեր Ընդհանրապես երկրաշարժերի կանխատեսում ասելով պետք է նկատի ունենալ նրա տեղի, ուժգնության և ժամանակի հավանականային բնութագրերը։ Կանխատեսելի համարվում են այն երկրաշարժերը, որոնք իրենց «ստեղծման» փուլում թույլ են տալիս գրանցել տարատեսակ նախանշաններ։ Երկրաշարժերի նախանշաններից են համարվում՝ ստորգետնյա ջրերի մակարդակի փոփոխությունները, երկրամագնիսական դաշտի փոփոխությունները, ռադոն գազի անոմալ փոփոխությունները և այլն։ Անկանխատեսելի են համարվում առանց որևէ նախանշանների գրանցվող երկրաշարժերը։ 18-րդ դարի անգլիացի գիտնական Ջոն Միտչելը եկավ այն եզրակացության,որ երկրի ցնցումները երկրաշարժի ժամանակ տեղի են ունենում  առաձգական ալիքների շարժման արդյունքում: Ցունամիները հիմնականում առաջանում են ստորջրյա ուժեղ երկրաշարժերի հետևանքով։ Ցունամի կարող է առաջանալ նաև հրաբուխների ժայթքումից, գետնի սողանքից և ստորջրյա պայթյուններից։ Ցունամիի ալիքների բարձրությունն իրենց ճանապարհին ցամաքի հանդիպելիս կտրուկ աճում է։ Երկրաշարժի կենտրոնից բոլոր կողմերի վրա, ջրի մեջ նետած քարից հեռացող շրջանագծերի նման, տարածվում են ցունամիի ալիքները։ Բաց ծովում ցունամիի ալիքները նավերի համար գրեթե աննկատելի են։ Բայց երբ ցունամիի ալիքներն իրենց ճանապարհին հանդիպում են մայրցամաքի կամ կղզու, ապա հասնում են 10 մ, իսկ երբեմն է՛լ ավելի մեծ բարձրության, իսկ ծովախորշ մտնելիս հասնում են 20 մ բարձրության։ Ցունամին տարածվում է հսկայական արագությամբ՝ մեկ ժամում 800 կմ։ Չիլիի Վալդիվյան երկրաշարժի (եղել է 1960 թվականին, առ այսօր համարվում է աշխարհի ամենաուժգին երկրաշարժը) ժամանակ այդ ալիքները Հարավային Ամերիկայի ափերից ամբողջ Խաղաղ օվկիանոսի վրայով կտրեցին-անցան 15 հազ կմ ճանապարհ և փլվեցին Հավայան կղզիների, Նոր Զելանդիայի, Ավստրալիայի, Ճապոնիայի ափերի վրա ու հասան Կուրիլյան կղզիներ։

Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը (վերլուծություն)

Ամեն անգամ երբ ձեռքս ընկնում է որևէ գիրք, տեսարանները ապրելով ու կտրվելով ինձ շրջապատողներից դանդաղ սկսում եմ կարդալ ՝ինձ դարձնելով գրքի  կերպարներից մեկը,սկսում եմ պատկերացնել ամեն տեսարան, կարծես իրադարձությունները կատարվում են աչքերիս առջև։ Ու այս անգամն էլ չտարբերվեց նախորդներից։ Մինչ բուն թեմային անցնելը ՝նորից անկեղծանամ ձեզ հետ։Հանդիպելով վերնագրին՝ երկար մտածում էի՝՝ ճայը ինչ պիտի սովորեցնի ինձ,նա թռչում է,ես՝ քայլում, ու ի՞նչ ,պիտի սովորեմ թռչե՞լ։ Հիմար մտքերը իմ մեջ սպանելով, ձեռքս առա գիրքը, ու մի շնչով ավարտեցի։ Լռում էի ,ինքս չէի հասկանում, թե ինչ էի հասկանում։ Հետաքրքիրն այն է, որ ճայը միայն չի թռչում ,ու չի ուտում թռչելու համար։ Չկարծեք թե ջուր եմ ծեծում , ուղակի միանգամից ընկալել իր մեջ հազարավոր բառեր պարունակող ճշմարտություն ու ինքնուրույն քննարկել , հեշտ չէ, ու հասկանալ թե իչքանով է ճշմարտություն, դա էլ հեշտ չէ։ Տեղափոխվում ենք գրքերի աշխարհ։

 Գլխավոր հերոսը՝Ջոնաթան  անունով ճայը փորձում էր բարձունքների հասնել, թռչել  , ավելին, ամեն օր բացահայտել նորը։ Իսկ նրա երամը, , տեսնելով այդ , նրան աքսորեց։Բայց միևնույն է ,  ճայը վստահում էր իր ուժերին ,  չէր վախենում մահից։Ու օրեցօր մյուս ճայերը գալիս էին ,  փորձում սովորել նրանից, բայց եկողներին էլ նորից երամն աքսորում էր։ 

Մենք՝ մարդիկս կախվում ենք հասարակության կարծիքից այնքան, մինչև տապալվում ենք,, և կորցնում ենք մեր մտածելակերպը,մոռանում ենք խելք ասվածի մասին, ու դառնում ենք ռոբոտներ,վարվում ենք այնպես, որ հասարակությունը ընդունի, կատարում ենք այնպիսի որոշումներ ,որոնք կողմ լինեն հասարակության կարծիքին,ու գնում ենք կործանման։ Ափսոս, չենք  նկատում ,որ հաջողության բանալին մեր ձեռքում է,սովորելով մեր ուժերին վստահել՝՝նպատակ կունենանք առաջ շարժվելու,միայն այդ դեպքում կարող ենք հասնել հաջողության։ Ու այդ ժամանակ կտեսնե​նք թե ինչպես են հավաքվում մեր շուրջը այդ հասարակության մասնիկները …

Նավթ,գազ,քարածուխ

Նավթը երկրի նստվածքային թաղանթում տարածված այրվող,յուղանման,կարևորագույն օգտակար հանածո է։Առաջանում է 2 կմ ից ավելի խորություն ունեցող հորիզոնականներում։

Միայն աշխարհի վեց երկրներն են օժտված նավթային պաշարներով,որոնք գերազանցում  են 10  մլրդ  տոննան՝
Սաուդյան Արաբիա 43.18  մլրդ տոննա
Իրաք   18.7  մլրդ  տոննա
Արաբական միացյալ Էմիրաթներ  15.98 մլրդ տոննա
Քուվեյթ 15.81 մլրդ տոննա
Իրան 15.47 մլրդ տոննա
Վենեսուելլա   11     մլրդ տոննա
Ռուսաստանի նավթային պաշարները կազմում են համաշխարհային պաշարների մոտավորապես 4.8%(8 մլրդ)։ԱՊՀ երկրներից Մոլդավիան չունի նավթային պաշարներ,իսկ Տաջիկստանը,Հայաստանը և Վրաստանը ունեն նավթային պաշարներ,որոնց քանակությունը չի գերազանցում 15 մլն տոննան։Ներկայումս նավթային հանքահորերը ունեն խիստ անբարենպաստ տեղակայում,այդ իսկ պատճառով նավթը օգտագործողներին հասցնելը բավականին թանկ է նստում արդյունահանողների և վերամշակների վրա,դրանով են պայմանավորված նրանց բարձր գինը։
Նավթը արդյունահանվում է աշխարհի գրեթե  70  երկրներում և ներկայիս պաշարների դեպքում այն կբավականացնի մոտ 40 տարի ։Նավթ արտահանող առաջատար երկրներն են՝ Սաուդյան    Արաբիան,Ռուսաստանը,ԱՄՆ–ն,Իրանը,Չինաստանը,Կանադան,ՄԱԷ–ն,Քուվեյթը,Իրաքը։
Բնական գազերը երկրակեղևում առաջացող գազային ածխաջրածիններն են։Բնական գազի ամենախոշոր հանքավայրերը գտնվում են ԱՄՆ–ում,Ալժիրում ,Ւրանում,Նիդեռլանդներում,Ռուսաստանում։Բնական գազի պաշարներով հարուստ երկրներն են ՝Ռուսաստանը,Սաուդիան Արաբիան,Կանադան, Նիդեռլանդները,Իրանը,Չինաստանը,Նորվեգիան,Ինդոնեզիան։Զարգացող երկրների արդյունահանման փոքր ծավալների շնորհիվ արդյունահման համար անհրաժաշտ հետազոտված պաշարները կբավարարեն մոտ  150 տարի,զարգացած երկրներինը մոտ  40 տարի։
Ածուխները պինդ,ածխածնով հարուստ այրվող օգտակար հանածոներ են,որոնք առաջացել են երկրի ընդերքում՝միլիոնավոր տարիների ընթացքում՝ հնագույն բույսերի մնացորդների բարդ քիմիական և երկրաբանական փոխարկումների հետևանքով։Ածխի համաշխարհային ընդհանուր պաշարները գնահատվում են   13.5 տրիլիոն տոննա, որից        51.5 % քարածուխն է,     48.5%-ը      գորշ ածուխը ։Քարածխի մեծ պաշարներ կան ԱՄՆ–ում, Գերմանիայում,Մեծ Բրիտանիայում,ՌԴ–ում,Ուկրաինայում, Չինաստանում,Հնդկաստանում,Ավստրալիայում։
Այս երեք տարրերից  բնության ամենաշատ վնասը հասցնում է ածուխը։

С улыбкой вспоминаем прошедшие обиды

Каждый вечер, когда семья собирается вокруг чайного  стола , когда создается прекрасная атмосфера, мы начинаем с улыбкой на лицах вспоминать прошедшие обиды и весело смеемся.По будням я скучаю по своим родителям. Они работают. Я хочу побольше времени проводить  с ними. Когда у меня возникают ссоры с родителями, мы стремимся поскорее поговорить и разрешить проблему. Иногда мне кажется, что меня никто не понимает. Но это только кажется. Мои сверстники часто бывают в таких ситуациах. Мне кажется, что нужно иметь свое мнение, но и прислушиваться к советам родителей тоже нужно. Ведь у них -большой жизненный  опыт .Они "иногда " бывают правы. Я, конечно, шучу.

У меня классные родители. Они для меня пример во всем.

Կոտորակներ

Կոտորակները լինում են տասնորդական և սովորական։ Սովորական կոչվում են հարաբերություն ցույց տվող կոտորակները՝ 1/7, 4/9, և այլն։ Իսկ տասնորդական՝ ստորակետով գրվող թվերը՝ 6.8, 3.2, 9.4, և այլն։

Սովորական կոտորակները իրենց հերթին բաժանվում են երկու խմբի՝ կանոնավոր և անկանոն։

Այն կոտորակը, որի համարիչը փոքր է հայտարարից, կոչվում է կանոնավոր կոտորակ։Այն կոտորակը, որի համարիչը մեծ է հայտարարից կամ հավասար է նրան, կոչվում է անկանոն կոտորակ։Կոտորակի գծից վեր գտնվող թիվը կոչվում է կոտորակի համարիչ,իսկ կոտորակի գծից ներքև  գտնվող թիվը կոչվում է կոտորակի հայտարար։

Կոտորակների համարիչը և հայտարարը  միևնույն թվով բազմապատկելիս կոտորակի մեծությունը չի փոխվում։Այս հատկությունը կոչվում է սովորական կոտորակների հատկություն։

Սովորական կոտորակների համեմատումը

Քայլ 1։ Ամենից առաջ նախ պետք է ստուգել կոտորակների նշանները, եթե դրանք տարբեր են, ապա դրական նշանով կոտորակը ավելի մեծ է։ եթե նույն նշանի են, ապա անցնում ենք երկրորդ քայլին։

Քայլ 2։ Երկու նույն նշանի կոտորակներ համեմատելու համար պետք է նրանց բերել ընդհանուր հայտարարի։ Թվերը շատ չմեծացնելու համար պետք է որպես ընդհանուր հայտարար ընտրել այդ կոտորակների հայտարարների ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը։ Երբ կոտորակները արդեն բերված են ընդհանուր հայտարարի համեմատում ենք համարիչները՝ մեծ հայտարարով կոտորակը ավելի մեծ է (բացասական կոտորակների դեպքում հակառակը)։

Տասնորդական կոտորակների համեմատումը

Քայլ 1։ Ամենից առաջ նախ պետք է ստուգել կոտորակների նշանները, եթե դրանք տարբեր են, ապա դրական նշանով կոտորակը ավելի մեծ է։ եթե նույն նշանի են, ապա անցնում ենք երկրորդ քայլին։

Քայլ 2։ Երկու նույն նշանի տասնորդական կոտորակներ համեմատելու համար նախ համեմատում ենք նրանց ամբողջ մասերը։ Մեծ ամբողջ մաս ունեցող կոտորակը ավելի մեծ է (բացասական կոտորակների դեպքում հակառակը)։ Եթե դրանք հավասար են, ապա համեմատում ենք նրանց կոտորակային մասերը (ստորակետից աջ)։ Մեծ կոտորակային մաս ունեցող կոտորակը ավելի մեծ է (բացասական կոտորակների դեպքում հակառակը)։

Կլորացումը

Տասնորդական կոտորակը կլորացնելու 3 եղանակ կա՝ վերև, ներքև, համեմատական։

Տասնորդական կոտորակը վերև կլորացնելու համար՝ նրա ամբողջ մասին գումարում ենք 1։

Ներքև կլորացնելու համար՝ ամբողջ մասից հանում ենք 1։

Տասնորդական կոտորակը համեմատական կլորացնելու համար՝ նայում ենք նրա կոտորակային մասին, եթե ամենաբարձր կարգում գրված թիվը փոքր է 5-ից ապա կլորացնում ենք ներքև, եթե մեծ կամ հավասար է 5, ապա կլորացնում ենք վերև։

Բնական թվեր

Բնական թվերը այն թվերն են որոնք առաջացել են բնական ձևով առարկաների քանակը հաշվելիս։Բնական թվերը մաթեմատիկայում նշանակվում են N տառով (Լատիներեն՝ Naturalist բառից)։ Թվանշանի տեղը թվի գրառման մեջ կոչվում է թվի կարգ։
Այն թվերը, որոնց ամենամեծ կարգում գրված է 1, իսկ մյուսներում՝ 0-ներ, կոչվում են կարջային միավորներ։
Ցանկացած թիվ կարելի է ներկայացնել կարգային գումարելիների տեսքով։
Օրինակ՝
5724 = 5·1000+7·100+2·10+4·1

Կարգային միավորները կարելի է նաև գրել 10-ի աստիճանների տեսքով հետևաբար թիվը կարող ենք ներկայացնել նաև 10 թվի բնական ցուցիչով աստիճաննեի գումարի տեքով:
Օրինակ՝
5724 = 5·103+7·102+2·101+4·100

Թվաբանական գործողություններ

Թվաբանական գործողությունները մաթեմատիկայում ընդամենը չորսն են՝ գումարում, հանում, բազմապատկում, բաժանում։

Բնական թվերի գումարման հատկությունները.


Գումարման տեղափոխական օրենք`a+b=b+a
Գումարման զուգորդական օրենք`a+(b+c)=(a+b)+c=(a+c)+b
Բնական թվերի բազմապատկման հատկությունները.
Բազմապատկման տեղափոխական օրենք`a×b=b×a
Բազմապատկման զուգորդական օրենք`(a×b)×c=a×(b×c)=b×(a×c)
Բազմապատկման բաշխական օրենք`a×(b+c)=(a×b)+(a×c)


Բազմություններ

Բնական թվերի բազմության մեջ գործողություններից երկուսի՝ գումարման և բազմապատկման արդյունքում ստացվում են նույն բազմությանը պատկանող թվեր։ Ի տարբերություն այդ երկու գործողությունների ,հանման և բաժանման գործողությունները միշտ չէ ,որ պատնսխաններ ունեն բնական թվերի բազմության մեջ։

Բնական թվերի բազմությունը անվերջ է,քանի որ կգտնվի ցանկացած բնական թվից մեծ այլ թիվ։

Ենթաբազմություններ


Բնական թվերի բազմության մեջ են մտնում մի շարք ենթաբազմություններ, օրինակ՝

Զույգ թվեր,որոնք բաժանվում են 2
Կենտ թվեր ,որոնք չեն բաժանվում 1
Պարզ թվեր,որոնք բաժանվում են իրենց և 1ի վրա


Բաժանարար, Բազմապատիկ

Այն բնական թիվը, որին բաժանվում է տվյալ բնական թիվը, կոչվում է վերջինիս բաժանարար: Օրինակ՝ 15:3=5, 3-ը 15-ի բաժանարարն է:
Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար

Ամենամեծ բնական թիվը, որի վրա բաժանվում են տրված թվերից յուրաքանչյուրը, կոչվում է այդ թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար: Օրինակ՝ 12 և 24 թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը 6-ն է:

Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար գտնելու եղանակներից է թիվը պարզ թվերի վերլուծելու եղանակը:

Ցանկացած բաղադրյալ թիվ կարելի է վերլուծել պարզ արտադրիչների: Օրինակ՝504-ը ներկայացնենք պարզ արտադրիչների տեսքով: 504-ը բաժանվում է 2-ի, հետևաբար վերջինս դրա պարզ բաղադրիչներից է: Այդպես շարունակելով կստանանք հետևյալը. 504 = 2 * 2 * 2 * 3 * 3 * 7: Եթե նույն արտադրիչից ստանում ենք մի քանի հատ, ապա դրանց արտադրյալը կարող ենք ներկայացնել աստիճանով՝ 504= 23 * 32* 7:

Երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը գտնելու համար պետք է՝

1) Տրված թվերը վերլուծել պարզ արտադրիչների,
2) կազմել նրանց փոքրագույն ցուցիչով ընդհանուր պարզ արտադրիչների արտադրյալը,
3) գտնել ստացված արտադրյալի արժեքը:


Այն բնական թիվը ,որը բաժանվում է տվյալ բնական թվին,կոչվում է վերջինիս բազմապատիկ։

Պարզ թվեր


Միջակայք Պարզ թվերի քանակ


1-50 15
50-100 10
150-200 11 

200-250. 7
250-300. 9 

300-350. 8
350-400. 8
400-450. 9
450-500. 8
500-550. 6
550-600. 8
600-650. 9 

650-700. 7
700-750. 7
750-800. 7
800-850. 7 

850-900. 8 

900-950. 7
950-1000. 7

Միջակայք Պարզ թվերի քանակ


1-1000 168
1001-2000 135
2001-3000 127
3001-4000 120
4001-5000 119
5001-6000 114
6001-7000 117
7001-8000 107
8001-9000 110 

9001-10000 112